Decydujące czynniki wpływające na wzrost człowieka: od genetyki po dietę

Zdumiewającą cechą homo sapiens jest zróżnicowanie wzrostu – najwyższa zanotowana osoba mierzyła imponujące 272 cm, podczas gdy najniższa dorosła jednostka miała tylko 54,6 cm. Takie skrajne przypadki są rzadkie i zazwyczaj wiążą się z chorobami, ale nawet wśród zdrowych ludzi różnice w wzroście bywają znaczące. Co decyduje o naszym wzroście i czy możemy wpłynąć na to, jak wysokie będą nasze dzieci?

W Polsce według Głównego Instytutu Statystycznego średnia wysokość mężczyzn to 177,3 cm, a kobiet – 164,4 cm. W Holandii te liczby wynoszą odpowiednio 184,8 cm i 168,7 cm, natomiast w Chinach – 164,8 cm i 154,5 cm. To pokazuje, że rasa i etniczność mogą wpływać na wzrost. Ale są też inne istotne czynniki.

Ciekawy jest fakt, że choć przez ostatnie dwa tysiąclecia średni wzrost człowieka utrzymywał się w granicach 170 cm, to ostatnie dekady przyniosły znaczny wzrost wysokości społeczeństwa w krajach rozwiniętych. Dzisiejszy dorosły jest średnio o 5% wyższy niż jego przodek sprzed stulecia.

Wzrost człowieka zaczyna się od szybkiego podziału zapłodnionej komórki. Po dziewięciu miesiącach ciąży rodzi się noworodek mierzący zazwyczaj od 46 do 60 cm. W pierwszych dwóch latach życia dziecko czterokrotnie zwiększa swoją masę i podwaja wzrost. Potem rośnie trochę wolniej, około 6 cm rocznie, z tzw. skokami wzrostowymi – krótkimi okresami, kiedy ciało nagle rośnie.

Chociaż chłopcy są zazwyczaj wyżsi i rosną szybciej od niemowlęctwa, to około 8 roku życia sytuacja się zmienia – płeć męska zwalnia, a żeńska rozwija się szybko. Tak więc w wieku dziewięciu lat dziewczytka są średnio wyższe niż chłopcy, co trwa do około jedenastego roku życia.

Dla dziewczyn, kluczowym momentem jest pierwsza miesiączka. Kiedy estrogen zaczyna dominować w organizmie, wzrost kości znacznie spowalnia – po pierwszej menstruacji wzrost zwykle wynosi już tylko od 2,5 do 5 cm i stabilizuje się w wieku 14-15 lat. Chłopcy rosną najintensywniej między 12 a 16 rokiem życia, a potem trochę wolniej do około 18 roku życia.

Niemniej jednak, nie tylko genetyka ma wpływ na wzrost – około 60-80% różnic między jednostkami można przypisać czynnikom genetycznym, ale pozostałe 20-40% to czynniki środowiskowe. Do dziś znamy 697 wariantów genów mogących wpływać na wzrost człowieka.

Choroby też mogą wpływać na tempo rozwoju. Niektóre z nich to gigantyzm, karłowatość, zespół Downa, zespół Turnera i zespół Pradera-Williego. Każda z nich może znacznie ograniczyć wzrost człowieka.